PJESA E LUANIT
Një ditë prej ditësh, luani, ujku dhe dhelpra dolën në pyll për të gjuajtur. Këto kafshë, që ishin marrë vesh për të ndihmuar njëra-tjetrën gjatë gjahut, synonin të dilnin faqebardha prej kësaj gjuetie.
Megjithëse u vinte turp që të gjuanin bashkë, luani, ujku dhe dhelpra kishin rënë në një mendje për të gjuajtur së bashku dhe të pa ndarë. Luani, ujku dhe dhelpra kishin shëtitur çdo cep të pllajës dhe të pyllit, por kishin arritur të gjuanin vetëm një ka, një dhi të egër dhe një lepur të butë. Gjahun e zbritën poshtë në pyll.
Ujku dhe dhelpra po prisnin që mbreti i mbretërve, luani, të ndante me drejtësi gjahun që kishin arritur të kapnin gjatë asaj dite. Luani e kuptoi gjendjen e tyre dhe filloi të mendonte për lojën që do t’u luante.
Pas një çasti luani i drejtohet ujkut:
– O ujk, hajde e na i ndaj këto mishra.
– Imzot, demi i egër qoftë yti, sepse ai është i madh, ashtu si dhe ti je i madh. Je i shkathët dhe tërë gjallëri. Dhinë le ta marr unë, sepse është një gjah me madhësi mesatare. Ndërsa dhelpra le të marrë lepurin, – shprehu drejtësinë e tij ujku.
Me të mbaruar fjalët e derdhura prej gojës së ujkut, luani e bëri copë e çikë ujkun e paditur dhe të pasjellshëm.
Ndërkohë, iu kthye dhelprës:
– Pa na i ndaj këto ushqime!
Dhelpra u ul gjithë mirësjelljeje duke i kthyer përgjigje:
– Mirë o mbret i shtrenjtë, ky dem i egër le të jetë ushqimi yt i mëngjesit, dhia le të jetë vakti i drekës, ndërsa lepuri le të jetë darka juaj e lehtë.
– Sa drejtë që i ndave moj dhelpër! Pa më thuaj njëherë, ku e ke mësuar këtë lloj drejtësie ti? – e pyeti luani i habitur prej drejtësisë së dhelprës.
– Këtë drejtësi e mësova pak më parë, kur ti copëtove ujkun, o mbret i botës, – iu përgjigj dhelpra dinake.
Luani, me t’i dëgjuar këto fjalë, e pëlqeu shumë modestinë e dhelprës, andaj një pjesë të gjahut vendosi që t’ia dhuronte asaj.
“Njeri i mençur është ai që nxjerr mësime nga humbja e miqve të zemrës dhe nga fatkeqësitë e tjera të jetës.”
TRE PRINCA
Një mbret na kishte tre djem, njëri më trim se tjetri, të tre bujarë dhe mjaft të kuptueshëm. Princat kishin shumë dëshirë që të njihnin vendin që i ati drejtonte, andaj, një ditë, vendosën që të bënin një shëtitje në mbarë vendin, për të parë më nga afër se si ecnin këto punë.
Teksa princat po i puthnin dorën të atit, mbreti u dha atyre këtë këshillë:
– Shkoni ku t’ju dojë e bardha zemër; Zoti ka për t’ju ndihmuar. Mirëpo, gjatë rrugës gjendet një kështjellë me emrin “Hyshruba”, e cila i çmend fort pas vetes mendjet që lidhen fort pas saj. Më e mira e të mirave është që të mos shkoni atje. Qëndroni larg prej asaj kështjelle që i ka muret të mbushura me piktura që të marrin mendtë e kokës!
Në të vërtetë, nëse nuk do të ishte babai ai që ia përmendi, atyre as do t’u shkonte ndërmend për të… Mirëpo këshillimi i detajuar i babait ia shtoi atyre në cak kureshtjen. Ca më tepër ishte ndalimi ajo që i shtynte të mendonin për të kundërtën.
Princat u nisën pikërisht për në kështjellën e “Hyshrubas”, derisa më në fund mbërritën në muret e saj. E gjitha ishte me të vërtetë e zbukuruar me piktura.
Kjo kështjellë kishte dhjetë porta, pesë që hapeshin ndaj detit, dhe pesë të tjera ndaj tokës.
Princat u mahnitën prej pikturave të shumta që qëndronin nëpër mure. Mes tyre ata i tërhoqi një pikturë tejet tërheqëse. Të tre u mahnitën përballë asaj pikture marramendëse. Ajo i bëri ata që të zhyteshin në fantazi të paimagjinueshme. Princat, që u dashuruan pas kësaj pikture, filluan të kërkonin se kush ishte piktori i saj.
Si fillim, ata pyetën një burrë plak që gjendej brenda kështjellës.
– Kjo është piktura e vajzës së mbretit të Kinës, me të cilën janë dashuruar me mijëra ashikë që vazhdojnë edhe sot e kësaj dite të përvëlohen për të. Kjo shërbeu që t’i hidhte barut zjarrit të kureshtjes që ajo pikturë kishte ndezur brenda tyre, – iu përgjigj ai.
Të tre princat vendosën të shkonin në Kinë, andaj u nisën menjëherë për rrugëtimin e largët që i priste. Të tre princat, me të mbërritur në Kinë, u fshehën në një vend të sigurt në afërsi të pallatit mbretëror kinez. Pa kaluar shumë kohë, më i madhi prej tyre i tha vëllezërve të tij, se duhet të dilnin prej aty e të shkonin menjëherë përpara mbretit të atij vendi. Mirëpo vëllai i mesëm dhe i vogli ishin të mendimit se duhet të prisnin edhe pak. Por më kot, vëllai i madh nuk i dëgjoi ata dhe u nis menjëherë për në pallatin e mbretit. Me të dalë përballë mbretit, ai filloi t’i qante atij hallin që e kishte gjetur.
Mbreti i Kinës jo se nuk e kishte marrë vesh se kishin ardhur tre princa dhe me çfarë qëllimesh kishin ardhur. Që më parë ai kishte pyetur dhe e kishte mësuar sakaq synimin e tyre, andaj ai i kishte marrë të gjitha masat e nevojshme. Ai me ta mësuar nga vetë goja e princit arsyen pse kishte ardhur, u dha urdhër ushtarëve të tij që ta vrisnin.
Kaloi një kohë e gjatë që princi më i madh nuk po kthehej. Vëllai i mesëm, ngase edhe vëllai i vogël ishte i sëmurë, u nis i vetëm për të shkuar në varrimin e vëllait të tij. Ndërkohë, mbreti që tani pa një tjetër person nga e njëjta familje filloi të gjente rrugët për ta kapur. Fati i vëllait të dytë ishte i ngjashëm me atë të të parit. Tanimë vëllai i vogël ishte i vetëm dhe fare fillikat.
Saora, princi i mençur që e kishte kuptuar që ajo pikturë nuk ishte me të vërtetë e vajzës së perandorit, por thjesht një kurth i tij, u largua menjëherë për t’u kthyer në pallatin e babait të tij.
“Ata që shesin sende që nuk kanë kurrfarë vlere dhe që nuk ngjajnë aspak me asgjë të vërtetë, të marrin mendjen veç me gjullurdi dhe shamatë.”
OMERI BUJAR
Një njeri i varfër nuk po e paguante që nuk e po paguante dot borxhin prej nëntë mijë florinjsh. Në Tebriz jetonte një njeri shumë i pasur dhe tejet bujar që e quanin Bedretin Omer.
Të gjithë të varfrit, kur ziheshin keq, tek ai shkonin si fillim për t’i kërkuar ndihmë. As ai nuk ishte të dëgjuar që të kthente kënd mbrapsht dhe duarbosh. Ai i ndihmonte të gjithë me aq sa kishte mundësi. I varfri, që mësoi për këtë cilësi të vyer të Omerit, vendosi që të shkonte njëherë tek ai për të kërkuar ndihmesë. Sakaq ai filloi të kërkonte për vendin ku jetonte njeriu bujar.
I gjori besonte me një fuqi të pazakontë dhe pa kurrfarë dyshimi tek ndihma e Omerit për të shpëtuar prej borxhit që po e treste pak e nga pak. Më në fund, ai e gjeti shtëpinë e Bedretinit, mirëpo të afërmit e tij i treguan se Omeri kishte vdekur.
Burri, tashmë krejtësisht i pashpresë, lëshoi një ulërimë duke i rënë të fikët. Njerëzit përreth u munduan që ta nxirrnin nga të fikëtit duke i derdhur lëng trëndafili në fytyrë. Të gjitha shpresat e mëdha që ai kishte, kishin vdekur tashmë për burrin e mjerë.
Ndihmësi i Bedretin Omerit, me të dëgjuar për hallin që e kishte kapluar këtë burrë, megjithëse u përpoq të mblidhte ndihma nga gjindja për ta ndihmuar, prapëseprapë nuk mundi të bënte asgjë.
I varfri dhe ndihmësi i Bedretin Omerit u nisën të dy tok për në varrin e tij, që të bënin lutje për shpirtin e atij njeriu të veçantë. Të dy burrat, u kthyen më në fund në shtëpinë e ndihmësit, pa gjetur asnjë zgjidhje, dhe pasi hëngrën darkë, u shtrinë të lodhur që të bënin një sy gjumë. Ndihmësi i Omerit pa në ëndërr zotërinë e tij.
Bedretini ishte mërzitur shumë dhe donte që ky njeri i mjerë të ndihmohej medoemos. Kështu që Omeri i tregoi atij vendin ku kishte fshehur një pjesë të mirë të pasurisë duke i kërkuar që me to të paguhej me patjetër borxhi që shqetësonte atë njeri të mjerë e në pikët të hallit.
Një të aguar, ndihmësi i Bedretin Omerit shkoi në vendin që e kishte drejtuar zotëria i tij. Atje ai gjeti pasuri të pallogaritshme. Mandej, ai shiti një pjesë të tyre, me paratë e të cilave ai pagoi borxhin që rëndonte sa në kurrizin e atij njeriu të gjorë, aq edhe në shpirtin e një njeriu bujar si Omeri.
“Pasuria nuk pakësohet aspak duke dhënë lëmoshë, sepse të bërit mirë, e ruan pasurinë prej humbjes dhe pakësimit.”
KALI ME MANGËSI
Një i pasur kishte një kalë të fisëm shumë të bukur. Aq i bukur, sa as në mes të kuajve të mbretit nuk mund të gjeje një kalë që ta konkuronte për hijeshi. Një ditë prej ditësh, ky njeri i kamur u nis për të marrë pjesë në një ceremoni që organizonte mbreti. Mirëpo, aty ishte e pamundur që sytë e mbretit të mos mahniteshin pas bukurisë së atij kali të sojshëm.
Silueta e kalit, ngjyra e tij, e mahnitën mbretin, duke mos i lënë asnjë zgjidhje tjetër veçse të organizonte njerëzit e tij që të pyesnin çdo gjë në lidhje me atë kafshë. Me të dëgjuar se kali i përkiste një zotërie, ai dha urdhër që t’ia binin menjëherë atë kalë.
Ushtarët shkuan menjëherë në shtëpinë e zotërisë dhe ia morën kalin, të cilin ia shpunë menjëherë mbretit. Zotëria u pikëllua aq shumë ngase i morën kalin, sa nga dita në ditë po fironte prej zemërimit që e kishte pushtuar. Ai shkoi menjëherë të qante hall me vezirin e mbretit, duke i kërkuar që ta ndihmonte për t’i kthyer kalin që ai e donte aq shumë. Ai i tha vezirit se më mirë t’i kishin marrë krejt pasurinë sesa atë kalë. Ishte i gatshëm të jepte çdo gjë që kishte vetëm t’i kthehej kali i tij i dashur.
Veziri ishte mjeshtër në bindjen e mbretit. Pa humbur kohë i dha fjalën zotërisë se do ta bindte sulltanin, dhe me një frymë rendi për tek mbreti. Mbretin e gjeti duke kundruar i apasionuar bukuritë e këtij kali me bukuri të magjishme.
Mbreti me të parë vezirin që po i afrohej, iu drejtua dhe i tha:
– Shikoje pak këtë kalë race sa i bukur që është! Sikur të ketë ardhur prej parajse, dhe jo sikur të jetë një kafshë si gjithë të tjerat, – duke e zbukuruar gjuhën e tij për t’iu përshtatur bukurive të kafshës.
Veziri e kuptoi këtë sjellje të mbretit, prandaj, për t’i dhënë një ngjyrë tjetër rrethanës, i tha:
– Lartmadhëria juaj, që jeni mbret i mbretërve për ne, dëshira e madhe, që të buron prej zemrës, po mundohet të ta bëjë dreqin të bukur. Po ta shihni me kujdes, e kuptoni që kali është me të vërtetë tërheqës, por sikur koka nuk i përshtatet me trupin, apo jo? Ky kalë më ngjan sikur nuk e ka kokën të natyrshme. Ngjan tamam sikur të ishte një kokë kau, – vazhdoi veziri, ndërsa mbreti ishte zhytur në mendime.
Mbreti, pasi dëgjoi këtë vërejtje të vezirit, filloi ta shihte kalin me një kujdes më të veçantë. Me të vërtetë, që edhe për mbretin, kali kishte një mangësi të atillë. Mbreti, që deri në atë çast nuk kishte parë asnjë dobësi tek ky kal, tani urdhëroi që kali t’i kthehej menjëherë të zotit.
“O njeri i drejtë, bota u prish! U kthye në një arrë të kalbur. Prandaj në vend që të guxosh ta provosh, më mirë përpiqu t’i qëndrosh sa më larg.”
THESARI
Një njeri moskursimtar një ditë e bëri rrush e kumbulla edhe pjesën e fundit të pasurisë, duke mbetur pa një dyshkë në xhep. Ai trokiti në çdo portë për të kërkuar ndihmë, por më kot! Asnjëri nuk ishte i mendimit që ta ndihmonte. Një natë pa dikë në ëndërr.
Njeriu, me të cilin u takua në ëndërr, i tregoi atij vendin ku fshihej një thesar në Egjipt, duke e këshilluar që të nisej menjëherë. Me t’u zgjuar në mëngjes, u nis prej Bagdadit për të shkuar në Egjipt. Pas një farë rruge ai ngeli pa ushqim, kështu që vendosi të priste muzgun për të lypur diçka për të ngrënë.
Megjithëse u orvat deri në mesnatë për diçka për të ngrënë, askush nuk pranonte që ta ndihmonte. Ky burrë i gjorë, të cilin e zuri agimi tejet të uritur, i pashpresë vendosi të gjente të paktën një vend për t’u shtrirë. Mirëpo ç’të shihte, edhe në vendin ku vendosi të shtrihej përballë, i doli roja i natës.
Roja, duke menduar se ky nuk ishte veçse një hajdut, i dha një të rrahur për t’u mbajtur mend. Në trupin e tij u hapën shumë plagë, megjithatë ai nuk reshtte së kërkuari që të paktën roja ta linte njëherë të shpjegohej.
Roja i thoshte:
– Në rregull, pa më trego njëherë se cili je? Thuama shpejt. Çfarë kërkon këndej në këtë orë të natës. Tregomë pra!
Harxhimtari i betohej se po i thoshte të vërtetën dhe vetëm të vërtetën, duke ia theksuar se ishte një hallexhi që po udhëtonte nga Bagdadi në Egjipt.
Burri i gjorë i tregoi edhe ëndrrën që kishte parë, që të shpëtonte prej atij druri që po hante, mirëpo rojes akoma edhe më tepër i shtohej oreksi dhe dëshira për ta rrahur.
Në fund, nga sytë e harxhimtarit filluan të derdheshin lotë sikur të ishin jo sy por dy çezma të vogla. Roja kurrsesi nuk po arrinte dot t’i jepte kuptim këtij njeriu të çuditshëm.
Më në fund, i iku meraku që kishte në fillim për të zbuluar të vërtetën e këtij burri, prandaj iu drejtua duke i thënë:
– Ti dukesh që nuk je as njeri i keq, e aq më pak hajdut. Veç ta dish se je pak budalla! Kapesh pas një ëndrre idiote dhe nisesh për një rrugëtim kaq të gjatë. Sa e sa herë kam parë edhe unë në ëndërr sikur në Bagdad fshihet një thesar tejet madhështor…
Harxhimtari u habit së tepërmi nga fjalët e fundit të rojes.
– Megjithëse njeriu që shoh në ëndërr më thotë, “Shko në Bagdad, në shtëpinë e filanit është groposur një thesar fort i madh”, unë nuk do ta marr kurrë mundimin të bëj një rrugëtim aq të gjatë për një pallavër ëndrrash. Ndërsa ti, vetëm se pe njëherë një të tillë ëndërr, ke bërë një rrugë të stërgjatë deri këtu…
Habia sa vinte e shtohej. Shtohej sepse adresa e shtëpisë ku fshihej thesari ishte pikërisht shtëpia e tij. Kjo do të thoshte për të se edhe në shtëpinë e tij fshihej një thesar.
– Gjersa paskam një pasuri aq të madhe në shtëpinë time, më kot mora mundimin të bëja një udhëtim kaq të gjatë, – tha ai dhe u kthye për në Bagdad.
Me të mbërritur, filloi të mihte kopshtin e shtëpisë së tij. Aty gjeti një pasuri që nuk ia kishte marrë mendja ndonjëherë. Lumturinë që mendoi më kot se do ta gjente në vise të huaja, e gjeti mu nën këmbët e veta.
“Ka aq shumë njerëz të përgjumur, që vrapojnë pas pasurisë dhe famës. Mirëpo, shumë prej tyre fillojnë pak e nga pak t’i hapin gropën vetes, e sakaq gjithë pasuria e tyre i ngelet përsëri të gjallëve.”
TË KUPTOSH GJUHËN E KAFSHËVE
Një ditë, një burrë erdhi pranë profetit Musa dhe iu lut që ai t’i mësonte gjuhën e kafshëve.
– Mësoma edhe mua gjuhën e kafshëve, – i tha ai duke iu lutur, – që duke ia kuptuar gjuhën, të mund të marr mësime prej tyre.
Profeti Musa u mundua së tepërmi që t’ia largonte këtë mendim nga mendja duke i folur për rreziqet e shumta që fshiheshin pas kësaj dëshire. Megjithatë burri nuk hiqte dorë nga dëshira e tij.
E paralajmëroi me herë të tëra, se nëse mësonte gjuhën e kafshëve, e prisnin rreziqe të shumta, derisa burri i kërkoi që të paktën t’i mësonte gjuhën e kafshëve të qymezit dhe qenve.
Ndërkohë, profeti Musa iu lut Zotit që t’i bënte të mundur këtij njeriu aftësinë për të kuptuar gjuhën e pulave, gjelave dhe qenve. Sakaq, lutja e profetit u pranua. Ai shkoi menjëherë t’i jepte sihariqin njeriut që ishte aq i zellshëm për të kuptuar gjuhën e kafshëve. Për ta provuar nëse myzhdeja që i kishte dhënë profeti ishte e vërtetë, ai doli tek porta e shtëpisë duke qëndruar në këmbë. Teksa shërbëtorja po shkundte mbulesën e sofrës, në tokë ra një copë buke e ndenjur. Gjeli u hodh menjëherë duke e rrëmbyer saora ushqimin e tij. Pas tij u hodh qeni, i cili filloi t’i bërtiste gjelit tërë nerva:
– Na bëre të gjithëve një padrejtësi shumë të rëndë. Ti mund të ushqehesh edhe me dy-tri kokrra gruri, ndërsa unë nuk mundem; atje ku jetoj unë është tejet e vështirë që të gjej diçka për të ngrënë. Ti, duke e ditur se mund të gjesh edhe diçka tjetër për të ngrënë, ku ta di unë, pak grurë, misër apo tërshërë, u vërsule dhe kape pikërisht atë kothere buke, që me shumë mundësi ishte e imja. Ti je shumë i padrejtë.
– Pusho, mos fol gjepura. Zoti të jep gjëra të tjera, nuk të lë pa ushqim. Prit, se tani afër kali i pronarit do të sëmuret rëndë, kështu që edhe ti do të kesh sa të ngopesh; nesër do të hash mish për shtatë palë qejfe, mos bëj kështu. Ngordhja e atij kali do të kthehet në festë për të gjitha kafshët e tjera. Ki durim, do të fitosh aq shumë. Madje pa u lodhur fare.
Burri, i cili ishte ende në qoshe duke i dëgjuar të gjitha ato çfarë thanë kafshët, e mori menjëherë kalin për ta çuar në pazar që ta hiqte qafe; sakaq edhe kali edhe gjeli ranë në një pikëllim të thellë. Asgjë nuk shkoi ashtu siç e kishin planifikuar ata. Gjeli e ndjente veten shumë keq karshi qenit.
Ditën tjetër, gjeli kapi një tjetër kothere buke. Këtë herë qeni e akuzoi atë si të padrejtë dhe gënjeshtar.
– Sikur më the që kali do të sëmurej, e prej mishit të tij do të haja sa të ngopesha, – e akuzoi ai gjelin.
– Kali u sëmur, por jo këtu. I zoti i shtëpisë e shiti kalin duke shpëtuar prej dëmit. Ia hodhi dëmin dikujt tjetër. Mirëpo, ta dish, nesër do t’i sëmuret mushka. Ka për t’u kthyer në një festë të madhe për të gjitha kafshët, – tha gjeli i kënaqur që i kishte rikthyer edhe njëherë shpresat qenit të uritur.
Pronari, me të dëgjuar sërish fjalët e gjelit, vendosi që ta hiqte qafe një orë e më parë mushkën, e cila me ngordhjen e saj do t’i kushtonte shtrenjtë. Ai e shpuri në treg dhe ia shiti blerësit të parë që i doli përpara.
Ditën e tretë, qeni e pa që pronari këtë herë e shiti edhe mushkën, kështu që ai do të priste akoma ashtu në atë gjendje të mjeruar prej urisë. Këtë herë ai ishte i mendimit se nuk do të linte gjë pa i thënë gjelit, që megjithëse i pafajshëm, dukej sikur herë pas here i punonte ndonjë rreng qenit të gjorë.
– Hë more gënjeshtar me zile! Ku janë gjithë ato andralla që më trullose së thëni? – iu hakërrye qeni i nxehur, me një pamje prej të mjeri prej urisë.
– Ç’të bëj unë që e shiti menjëherë mushkën, ai? Megjithatë, ja ku po të them. Nesër atij do t’i vdesë njëri prej shërbëtorëve, kështu që njerëzit e tij do të shpërndajnë ushqim për të gjitha kafshët e fermës.
Burri i dëgjoi përsëri pëshpërimat e gjelit, prandaj u nis turravrap që ta shiste edhe shërbëtorin, duke shpëtuar prej një tjetër dëmi, madje duke arritur një qar të majmë nga paralajmërimet që përkapte prej gjuhës së gjelit dhe qenit. Ai u rehatua së tepërmi. Vetëm me njohjen e gjuhës së këtyre dy kafshëve ai kishte shpëtuar prej dy dëmesh që do t’i kushtonin së tepërmi, andaj ai vazhdimisht falënderonte për këtë mirësi që i ishte dhënë.
Burri më së shumti gëzohej, se duke ditur gjuhën e këtyre dy kafshëve ai do të ishte përherë i paralajmëruar për fatkeqësitë e ndryshme që mund t’i trokisnin në derë.
Në të kundërt të haresë që kishte kapluar pronarin, tek gjeli mbizotëronte ndjenja e fajit që kishte rënë tri herë radhazi në vendin e rrenacakut përballë qenit.
– Edhe për sa kohë do të vazhdosh të më gënjesh? A di të thuash ndonjë gjë, që të jetë e drejtë? – i bërtiti gjelit, qeni, kësaj here.
– Kurrën e kurrës! Unë nuk gënjej asnjëherë. Ne gjelat nuk e kemi për zakon të gënjejmë. Ne vetëm vështrojmë drejt diellit duke pritur kohën e duhur të çdo gjëje. Zoti na ka dërguar ne që t’i kujtojmë njeriut herë pas here që të mos harrojë të kryejë falenderime ndaj Tij. Të gjitha ç’të kam thënë kanë qenë të vërteta.
Edhe shërbëtori vdiq, por në shtëpinë e atij që e bleu. Pronari ynë hoqi dorë prej një pjese të mirë të pasurisë, por ta dish se mori veten më qafë. Nesër do të vdesë vetë; familja e tij do të mbajë zi, madje do të therin edhe një ka si flijim për shpirtin e tij. Nesër të gjitha kafshët do të zgjohen mes mirësish të shumëllojshme. Gjithandej do të ketë ushqim për të gjithë.
Ngordhja e kalit, mushkës dhe shërbëtorit do të ishin një shkas që pronari të shpëtonte prej aksidentit që e priste. Humbja e plaçkës do ta shpëtonte prej fatkeqësisë. Por më kot!… Tashmë nuk ka asnjë rrugëzgjidhje tjetër.
I zoti i shtëpisë, i merakosur prej këtyre fjalëve të zymta që dëgjoi nga goja e gjelit, prandaj rendi me vrap për t’u këshilluar me Profetin Musa.
– Profeti im i dashur! Më shpëto, të lutem, prej kësaj gjendjeje që ndodhem, – ulërinte ai i lemerisur.
Por tashmë ishte mjaft vonë. Të nesërmen në mëngjes ai vdiq, dhe familjarët e tij prenë fli të shumta për shpirtin e tij. Të gjitha kafshët hëngrën sa u dendën.
“Vuajtjet dhe fatkeqësitë kanë anën e tyre të mirë për njeriun. Ato e shpëtojnë atë prej të keqes. Këtë të mos e harrosh kurrë, sepse as ajo nuk harron të veprojë veç kësitrajtshëm.”
DYSHIMI I MËSUESIT
Një ditë prej ditësh, nxënësit e shkollës, të lodhur shumë prej mësuesve të tyre, ishin mërzitur së tepërmi edhe me vetë shkollën. Atyre as që u shkohej më atje. U mblodhën të gjithë disa herë për të bërë plane se si do të mund të largoheshin prej shkollës.
– Sikur të sëmurej për ca kohë ky mësuesi, e të shpëtonim, të paktën për ka kohë, nga kjo torturë. Të qëndronim paksa larg prej kësaj biruce të errët dhe të ngushtë, që të merr frymën, – mendonin ata.
Njëri prej tyre kishte një mendim të artë. Me të hyrë në mësuesi në klasë ai do të ngrihej në këmbë duke thënë: “Mësues, pse jeni zverdhur kështu? Çfarë ju ka gjetur. Kjo duhet të jetë sepse, ose jeni ftohur, ose ju ka rënë kolera”, fjalë këto që do t’i përsëritën me radhë, sipas planit, të tridhjetë nxënësit e klasës.
Kështu, mësuesi nuk do të duronte më tej, duke i shpërndarë të gjithë sakaq nëpër shtëpitë e tyre. Me këtë rast, ata që shpëtonin do të ishin nxënësit, pasi kishin ditë të tëra që nuk u rrihej më në shkollë…
Nxënësit iu betuan njëri-tjetrit që sekretin e përbashkët nuk do t’ia tregonin askujt në këmbim të asgjëje.
Në mëngjes, tek hyri mësuesi i orës së parë, njëri prej nxënësve u hodh përpjetë, duke thënë:
– Ç’keni kështu, zoti mësues? Qenkeni shumë i verdhë në fytyrë.
– Jo, asgjë. Nuk mendoj se jam sëmurë, pasi nuk kam kurrfarë dhimbjeje. Shko e ulu menjëherë në vendin tënd, e mos fol gjepura! – e paralajmëroi ai nxënësin e tij zevzek.
Megjithëse mësuesi u përpoq t’i bindte se nuk kishte asgjë, në brendësi të zemrës kishte filluar t’i lindte një dyshim sado i vockël. Saora, iu afrua një tjetër nxënësi, i cili i tha:
– Të shkuara, zoti mësues! Qenkeni zverdhur tmerrësisht shumë.
Pas tij erdhën edhe shumë të tjerë që ta ngushëllonin për sëmundjen që e kishte kapur. Dyshimet përbrenda tij shtoheshin nga dita në ditë, saqë arriti një pikë që ai po mendonte me të vërtetë se mund të ishte i sëmurë. Madje kishte filluar të ndiente dyshim edhe për dashurinë e gruas së tij, pasi ajo nuk ia dallonte sëmundjen, mbi të gjitha e niste në punë ashtu të sëmurë.
Mësuesi, i cili filloi ta ndiente me të vërtetë veten të topitur dhe të sëmurë, ashtu çalë-çalë filloi të ecte në drejtim të shtëpisë. Nxënësit po e ndiqnin të tërë nga pas.
Kur mbërriti në shtëpi, përpara i doli gruaja, e cila e pyeti:
– Çfarë ka ndodhur? Pse erdhe kaq herët sot? Mos të ka ndodhur ndonjë gjë e keqe?
I gjori burrë, ashtu, i bindur se ishte me të vërtetë i sëmurë tashmë, ia ktheu:
– Mos ke humbur gjë shikimin ti? Nuk më shikon se në ç’gjendje jam? A nuk e sheh se ç’ngjyrë më ka marrë fytyra? Edhe të tjerët po tregohen më të kujdesshëm ndaj meje, ndërsa ti as që vë re asgjë.
– Ti nuk ke kurrfarë sëmundjeje. Mjaft vazhdove të thuash veç gjepura, – iu gjegj e shoqja, e cila nuk po e bindte dot të ndërronte mendje prej kësaj marrëzie.
Burri i mjeruar vazhdonte të dridhej dhe me mendimin e fiksuar se ishte zverdhur krejt në fytyrë, ra në shtrat duke dhënë kujën.
Nxënësit i rrinin tek koka, duke vendosur që do të rrinin aty për t’i kryer mësimet. Nxënësi i mençur që kishte dhënë këtë zgjidhje të zgjuar, këtë herë i paralajmëroi nxënësit që të tregoheshin të qetë.
– Zhurma jonë do ta lodhë së tepërmi mësuesin tonë të dashur, prandaj unë them që më mirë të largohemi, – bërtiti ai. Edhe mësuesit i pëlqeu shumë mendimi i këtij djali, prandaj i kërkoi nxënësve që të largoheshin për në shtëpitë e tyre.
Nxënësit u kthyen, të gjithë, shend e verë për në shtëpitë e tyre. Gjatë rrugës ata organizonin lojëra për të gëzuar mbi zgjidhjen që i kishin gjetur problemit të shkollës. Mirëpo, ata nuk ia arritën dot që t’i bindnin prindërit e tyre, se mësuesi i tyre ishte sëmurë. Nënat dhe baballarët, të merakosur mos fëmijët e tyre i kishin gënjyer, vendosën që ditën tjetër, herët në mëngjes, të shkonin për t’i bërë një vizitë mësuesit. Ata e gjetën mësuesin ende duke u dridhur nga vuajtjet që i shkaktonte “sëmundja” që e kishte kapluar…
“Nëse njeriu fiksohet tërë pasion pas diçkaje, nuk ka më mundësi të mendojë për tjetër gjë.”
SULLTAN MAHMUTI DHE HAJDUTËT
Një natë, ndërsa Sulltan Mahmuti po shëtiste i vetëm, vuri re një grup hajdutësh. Hajdutët, ngase nuk e njohën sulltanin e veshur tebdil, e pyetën se kush ishte dhe pse shëtiste vetëm në ato anë.
– Edhe unë jam një prej jush, – iu përgjigj sulltani.
– Unë them që secili prej nesh të tregojë marifetet e veta, – propozoi njëri nga radhët e hajdutëve. Ndërkohë që secili prej tyre kishte filluar tashmë të tregonte.
Njëri prej tyre, u hodh e tha:
– O ju që shisni dëngla me marifetet tuaja, pa më dëgjoni njëherë mua. Marifeti im qëndron pikërisht në veshët e mi. Unë e kuptoj menjëherë se ç’dëshiron të thotë një qen që leh.
Mirëpo të gjithë hajdutët zunë të qeshnin duke i thënë se marifeti i tij nuk vlente dy pare.
Ndërkohë, i dyti filloi të tregonte të tijin:
– Ndërsa marifeti im janë sytë. Nëse përballem me dikë në errësirën pus të natës, pa dyshim që e njoh atë gjatë ditës.
– Ndërsa unë kam krahun, – filloi të tregonte i treti. – Me forcën e krahut tim mund të hap gropa ku të më dojë qejfi, – tha ai me pamjen e një mburraveci.
Radha i kishte ngelur hajdutit të fundit.
– Ndërsa sekreti im fshihet pas “kthetrave” të mia. Me to mund ta hedh një lak deri në majën e një mali, – shprehu ai marifetin e tij.
Më në fund radha i erdhi sulltanit, që i kishte dëgjuar marifetet e të gjithë hajdutëve.
– Cili është marifeti yt? – e pyetën hajdutët
– Ju dëgjova me kureshtje. Sekreti im është mjekra ime. Të gjithë fajtorët vetëm prej saj shpëtojnë, – u përgjigj ai. Kjo ishte një përgjigje që ia shtoi akoma edhe më tepër kureshtjen hajdutëve. Nëse fajtorët i shpien tek xhelati, shpëtimi i tyre qëndron vetëm në një të luajtur të mjekrës sime. Mjafton që unë të luaj pak me të dhe xhelatët heqin dorë, duke mos i vrarë…
Hajdutët, me të dëgjuar fjalët e sulltan Mahmutit, të gjithë në një gojë iu drejtuan duke i thënë:
– Ti je prijësi ynë, se vetëm prej teje ne do të mund të shpëtojmë në ditë të vështira, – dhe të gjithë së bashku u nisën për rrugë.
Atëherë sulltani i zgjuar, i propozoi:
– Meqë më zgjodhët mua për prijës, atëherë unë them që të shkojmë e të vjedhim nga thesaret e mbretit.
Të gjithë së bashku u nisën në drejtim të pallatit mbretëror. Teksa po i afroheshin pallatit, ata dëgjuan disa të lehura qensh.
Hajduti që e kuptonte gjuhën e qenve, pasi e dëgjoi me kujdes qenin, u kthye nga miqtë e tij duke u thënë:
– Qeni bërtet duke thënë se mbreti ndodhet këtu mes nesh.
Ndërsa një tjetër hajdut, i cili po nuhaste dheun, tha:
– Kjo tokë është toka e një gruaje të vé.
Ndërsa pasi përparuan edhe ca, ai u hodh duke thënë se tani ndodheshin pikërisht në tokën ku gjendeshin thesaret e sulltanit.
Hajduti që ishte mjeshtër në hedhjen e lakut, hodhi një lak në bedenat e kështjellës dhe filloi të ngjitej sipër. Ndërsa hajduti që me grushtin e tij mund të hapte gropa kudo, hapi një vrimë të stërmadhe në murin e kështjellës, kështu që hajdutët mund të depërtonin lehtazi në oborrin e pallatit mbretëror. Ata i fshehën florinjtë, copat e mëndafshit me varakë argjendi dhe shumë sende të tjera me vlerë, që vodhën, në një vend që vetëm ata mund t’i gjenin sërish.
Mbreti i mençur, u fsheh me mjeshtëri duke i ruajtur në mendjen e tij emrat, vendqëndrimin dhe pamjet e tyre të secilit prej hajdutëve. U kthye fshehtazi në pallatin e tij, dhe në të gdhirë ia tregoi ato që kishte përjetuar gjatë natës njerëzve që mbante përreth. Ushtarët e mbretit me të marrë të dhënat e tyre, shkuan për t’i kapur. Më në fund, të gjithë hajdutët e zbuluar prej ushtrisë së sulltanit, gjendeshin tashmë të lidhur përpara tij.
Hajdutët duarlidhur, sakaq po dridheshin përpara mbretit hijerëndë. Por, me të dalë përballë mbretit, ç’të shihnin: a nuk ishte ky miku i tyre i natës, me të cilin tok ata kishin vjedhur nga thesaret e sulltanit?
Hajduti që e njihte menjëherë gjatë ditës dikë që rastiste në errësirën e natës, e njohu menjëherë.
– O sulltan i fshehur, tashmë erdhi koha që të tregohesh bujar dhe të na bësh një të mirë duke luajtur mjekrën tënde. Të lutemi, na shpëto nga kjo gjendje ku ndodhemi! – zunë t’i përgjëroheshin ata njëzëri.
Sulltani, pasi e kuptoi që hajdutët kishin marrë një mësim të mirë, e nuk do të guxonin ta përsërisnin më, i bëri shenjë me mjekër xhelatëve të tij që t’i linin të lirë.
MIU DHE BRETKOSA
Një ditë prej ditësh, miu dhe bretkosa u njohën dhe u miqësuan në bregun e një kanali. Këta dy miq të mirë, që takoheshin përditë dhe argëtoheshin duke i treguar njëri-tjetrit rrëfenja të ndryshme, e kishin me mjaft dëshirë që të rrinin vetëm bashkë, të pandarë. Por, sa keq! Ngase njëri jetonte në thellësi të ujit, ndërsa tjetri në tokë, nuk po i bëhej që nuk i bëhej e mundur që të bashkëjetonin.
Një ditë, miu i tha bretkosës:
– O mendjendritur, sa herë që vij në breg të ujit për të treguar ndonjë të fshehtë, shoh që ti lëviz në thellësi të ujit, mirëpo e kam të pamundur që të të arrij. Nuk kam mundësi që të futem në ujë, sepse unë jam i krijuar për në tokë. Prandaj edhe zëri im nuk mbërrin deri tek ti.
Të dy shokët u munduan shumë që të gjenin një zgjidhje, në mënyrë që të takoheshin sa herë që të dëshironin. Derisa në fund morën një rrip të gjatë, me të cilin vendosën të lidheshin nga beli, në mënyrë që kur njëri prej tyre të dëshironte që të takoheshin, ta lajmëronte shokun duke i dhënë një të tërhequr litarit.
Miu, sa herë që të donte të takohej me bretkosën, i mjaftonte që thjesht të tërhiqte litarin. Po në atë mënyrë, edhe bretkosa e tregonte dëshirën e saj nga ana tjetër e rripit.
Kaluan shumë ditë e shumë muaj, që këto dy kafshë mike takoheshin sa herë të donin, duke i dhënë njëri-tjetrit mesazhin e takimit. Një ditë, një sorrë bojëkafe, e cila kishte kohë që po vërdallisej në ajër, e vuri re miushin që vërtitej në tokë, dhe me një shpejtësi marramendëse e mori miun duke e fluturuar lart në qiell. Mirëpo, sorra u ngrit aq shumë lart prej tokës saqë rripi i lidhur nxori edhe bretkosën prej ujit.
Të gjithë që e vunë re këtë ndodhi të pamundur, u habitën së tepërmi.
– Pa shihni se ç’kurth thuri sorra për të kullufitur bretkosën që prej kohësh fshihej në thellësitë e ujit, – u shprehën ata të mahnitur prej “zgjuarsisë” së sorrës.
“Hajde në vete dhe mos u gënje nga pamja e jashtme e gjërave; as fjalë të pavenda mos thuaj; mos e kërko njëllojtësinë në pamje të jashtme.”
KAU, DASHI DHE DEVEJA
Kau, dashi dhe deveja, teksa po ecnin në një shteg, gjetën një tufë me bar.
– Nëse do ta ndajmë, padyshim që asnjëri prej nesh nuk do të ngopet, prandaj më mirë le ta hajë të gjithin ai që është më i moshuari ndër ne, – u hodh dashi, i pari.
Kau dhe deveja, që e panë si të arsyeshëm gjykimin e dashit, filluan të bënin përllogaritjet për moshën e tyre. Ata vendosën që të gjithë të tregonin kohën e lindjes.
– Ta shohim, kush prej nesh është më i moshuari; me ta kuptuar, ai që nuk ka të drejtë, të heshtë! – vendosën ata, të tre në një mendje.
I pari e mori fjalën dashi:
– Periudha e kullotjes sime fillon që në kohën kur do të flijohej dashi në vend të profetit Ismail, andaj unë jam kafsha më e moshuar ndër të tre.
– Jo, jam unë më i vjetri. Unë isha njësh me çiftin e kaut dhe lopës që ngahu profeti Adem. Hë mo, nuk e mbani mend paraardhësin e të gjithë njerëzimit, profetin Adem, që mbolli fara në mbarë tokën. Pikërisht që me qetë e tij jam edhe unë, – tha kau, i cili ishte krekosur në kulm.
Deveja, me të dëgjuar ato që thanë kau me dashin, u zgjat drejt tufës së barit, dhe duke e ngritur në ajër, filloi ta hante pa i pyetur, as kaun, as dashin.
Ndërsa kau dhe dashi po e shihnin devenë të çmeritur, deveja u tha:
– Unë nuk kam përse t’ju tregoj për moshën time; sepse derisa kam një trup kaq të madh dhe një qafë kaq të gjatë, nuk është fare e nevojshme që të merrem me përllogaritje.
“Të gjithë e dinë që qielli është me qindra herë më i gjerë se kjo tokë e ngatërruar. Pa shihe me kujdes, sa larg që janë nga njëra-tjetra, gjerësia e qiellit dhe cepat e kësaj bote!”