Cilat janë detyrat fetare të një të obliguari?
Myslimani i cili arrin moshën e pjekurisë ngarkohet me kryerjen e disa detyrave të cilat në librat e fikhut dhe ilmihale njihen si “detyrat e të obliguarit“.
Këto detyra ndahen në tetë pjesë: farz, vaxhib, sunet, mustehab, mubah, mekruh, mufsid dhe haram.
- Farz: janë vendime të cilat mbështeten në argumente të prera dhe ndahen në dy pjesë:
a) Farz ajn: Janë veprat të cilat duhet t’i kryejë çdo mysliman i obliguar. Si p.sh., namazi dhe agjërimi.
b) Farz kifaje: Janë detyrime të cilat nëse zbatohen nga një grup myslimanësh, bie përgjegjësia nga myslimanët e tjerë. Si p.sh., namazi i xhenazes dhe marrja e selamit. Nëse asnjë nga myslimanët nuk e zbaton një detyrim të tillë, atëherë të gjithë janë përgjegjës për këtë. - Vaxhib: Janë vendime të cilat mbështeten në argumente jo të prera. Si p.sh., namazi i vitrit dhe i bajramit.
- Sunet: janë fjalët, veprat dhe çdo gjë të cilën e ka miratuar vetë Profeti. Suneti ndahet në dy pjesë:
a) Sunet mueked: Janë vepra të cilat Profeti i ka kryer vazhdimisht dhe nuk i ka lënë asnjëherë. Si p.sh., sunetet e namazeve të sabahut, të drekës dhe akshamit. Edhe ezani, ikameti, falja me xhemat, të njohura ndryshe si shenja të Islamit janë sunet mueked (sunet i fortë). Ndryshe quhen edhe suneti Huda.
b) Sunet gajri mueked: Janë vepra të cilat Profeti ndonjëherë i ka bërë e ndonjëherë i ka lënë. Si p.sh., sunetet e namazit të ikindisë dhe të jacisë. Edhe veprimet ditore si ngrënia pirja, veshja, ulja, ngritja e të tjera të cilat njihen si rregulla të mirësjelljes hyjnë në grupin e sunetit gajri muekked. Këta ndryshe quhen dhe suneti zevaid. - Mustehab: janë veprat të pëlqyeshme të cilat janë kryer ndonjëherë nga Profeti. Si p.sh., të japësh sadaka (lëmoshë) dhe të mbash agjërim nafile.
- Mubah: janë vepra nga të cilat përfiton sevape nëse i kryen, por nuk bën mëkat nëse nuk i kryen. Si p.sh të ulesh, të hash, të pish.
- Mekruh: janë vepra të papëlqyeshme të cilat ulin sevapin e veprës së kryer. Si p.sh., të shohësh përreth gjatë faljes së namazit. Mekruhu ndahet në dy pjesë:
a) Mekruh tahrimen: quhen vepra të cilat janë më afër haramit. Si p.sh., harxhimi i tepërt i ujit gjatë marrjes së abdesit. Myslimani përfiton sevape nëse e lë mekruhun tahrimen. Nëse vazhdon ta kryejë, ekziston mundësia e dënimit në ahiret.
b) Mekruh Tenzihen: Është mekruhu më afër hallallit. Si p.sh., pastrimi i hundës me dorën e djathtë. Një veprim i tillë nuk dënohet, por fitohen sevape me braktisjen e tij. Lejimi i mekruheve edhe megjithëse është gabim, nuk e nxjerr njeriun nga feja. - Mufsid: janë ato vepra të cilat prishin aktet fetare Si p.sh., dalja e gjakut nga trupi kur je me abdes, qeshja në namaz dhe ngrënia kur je agjërueshëm.
- Haram: janë vepra të cilat janë të ndaluara me argumente të prera. Si p.sh., të pish pije alkoolike, t’i kundërvihesh prindërve.
Feja islame kërkon nga burrat dhe femrat myslimane që kanë arritur moshën e pjekurisë zbatimin e disa urdhrave dhe shmangien nga gjërat e ndaluara. Këta urdhra dhe ndalesa ndryshe quhen “teklif”, ndërsa myslimani i cili i zbaton quhet “mukelef’.
Kur fillon obligimi?
Që një njeri të quhet i përgjegjshëm për zbatimin e obligimeve fetare duhet:
- të jetë i shëndoshë mendërisht
- të arrijë moshën e pjekurisë
Feja u drejtohet atyre njerëzve që përdorin mendjen dhe arsyen dhe me anë të vullnetit dhe zgjedhjeve të tyre i drejton ata drejt së mirës të dy botëve, duke premtuar lumturi të përjetshme për ato që i përgjigjen thirrjes së saj.
Prandaj kushti i parë i të obliguarit është të jetë i shëndoshë mendërisht. Një person i shëndoshë mendërisht është ai person i cili me anë të mendjes është i aftë të dallojë të mirën nga e keqja. Një kusht tjetër i të obliguarit është arritja e moshës së pjekurisë.
Ç’do të thotë mosha e pjekurisë?
Është mosha në të cilën njerëzit nuk quhen më fëmijë dhe fillojnë të përjetojnë zhvillimin e ndjenjave seksuale.
Kur fillon mosha e pjekurisë? Si mund ta dimë?
Sipas shumicës së dijetarëve myslimanë, mosha e pjekurisë tek vajzat është nga mosha 9-15 vjeç ndërsa tek djemtë 12-15 vjeç. Arritja e moshës së pjekurisë dallohet me ardhjen e menstruacioneve, periodave mujore tek vajzat, ndërsa tek djemtë me realizimin e orgazmës, ose ndryshe derdhjes. Ndonjëherë ndodh që një i ri të arrijë moshën e pjekurisë, por të mos shohë as menstruacione apo të ketë derdhje. Persona të tillë hyjnë në moshën e përgjegjësisë dhe obligimit. Edhe pse pavarësisht moshës nuk kanë patur zhvillimet e nevojshme, ata pranohen si të obliguar. Mosha e pjekurisë e përcaktuar për vajzat dhe për djemtë është 15 vjeç.
Me arritjen e moshës së pjekurisë nëse tek ai person nuk gjendet ndonjë provë që të tregojë zhvillimin e mangët mendor të tij, atëherë ai person konsiderohet i obliguar. Në termat fetare do të thotë të jetë ‘i shëndoshë mendërisht dhe i pjekur’. Me këtë nënkuptojmë fitimin e të gjitha të drejtave, të fjalës, të veprimit; do të thotë që ai person tashmë mund të mbajë përgjegjësi për obligimet dhe ndalesat.